ETHIEK ALS KUNST VAN HET KOORDDANSEN

Het boek Communicatie en ethiek is gescheiden in drie delen. In deel 1 wordt degelijk, uitvoerig en zeer gedetailleerd aandacht besteed aan relevante basisbegrippen (normen, waarden, moraal, deugden, communicatie), theoretische achtergronden en het Drie Ringenmodel. Ring 1 start met de Formulering van een casus. Morele intuïties worden onderzocht en het dilemma of probleem wordt zo precies mogelijk omschreven. De Analyse gebeurt in Ring 2. Vanuit verschillende perspectieven (het beginsel-, deugden- en gevolgenperspectief) kijkt men naar de situatie. In Ring 3 vindt tot slot de Synthese plaats met daarin een morele positiebepaling, die recht doet aan de identiteit en relevante verantwoordelijkheden van alle belanghebbenden.

Hoe belangrijk merkwaarde, imago, beeldvorming en aanzien voor bedrijven zijn en wat er naar de buitenwacht (issuegroepen, journalisten, klanten, stakeholders, politiek) gecommuniceerd wordt komt sterk naar voren in drie cruciale cases die centraal staan in deel 2. Ze zijn volgens de schrijvers doorslaggevend, omdat ze “boeiende leerervaringen opleveren voor ons denken over verantwoordelijkheden van organisaties”. Sluit als een bus. De overbekende Brent Spar affaire tussen oliegigant Shell en milieugroep Greenpeace, de zaak Spijkers met Rijkers als bondgenoot tegen Defensie en de rol van de media tussen code en commercie in de Irak-oorlog worden aan de hand van het Drie Ringenmodel systematisch uitgewerkt en leveren veel stof tot nadenken over doofpotten, klokkenluiders, miscommunicatie en mediahypes op.

De praktijksituaties in deel 3 zijn wat mij betreft net zo cruciaal, actueel, leerzaam en boeiend. Zo maken Ikea en Triumph gebruik van goedkope arbeidskrachten in India, Pakistan en Birma. Dit is sterk van invloed op hun bedrijfsimago. Jayson Blair kan als zwarte journalist door de effecten van positieve discriminatie jarenlang plagiaat plegen bij de New York Times. Wat weerhield mensen ervan om in te grijpen? De schaarser wordende natuur in Nederland komt klem te zitten tussen uitdijende woonwijken en verdichting van autosnelwegen. MTV als organisator van de jeugdmarkt is interessant voor jong en oud. Naast de ethische dilemma’s kunnen “vijftig of zestigplussers” hun kennis over de huidige jongerenculturen en hun taalgebruik ophalen: “slamdancen, grunge, stagediven, hiphop, gabber, moshen”. Jongeren daarentegen kunnen enkele historische graantjes meepikken over scouting, AJC, nozems en hippies. Leuk bedacht om mee te eindigen.

Enkele kritische kanttekeningen hebben betrekking op de visuele vormgeving in het boek. Zo bestaat het Drie Ringenmodel niet uit drie ringen, maar uit drie in grootte variërende, ovale vormen: klein, midden en groot. De kracht van deze figuur, in één oogopslag doorzie je de structuur en snap je wat ermee wordt bedoeld , wordt daardoor net niet helemaal gehaald.

“De Koorddanser” van Paul Klee keert als zwart-wit beeld terug bij de drie delen. Door kleur in zwart-wit af te drukken gaan subtiele kleur- en schaduweffecten echter min of meer verloren. De aanvullende ondertitelingen bij de lithografie (1. Het balanceren met meerdere perspectieven. 2. De zwaartekracht van voorbeeldstellende casussen. 3. De samenhang van verantwoordelijkheden.) voegen wat mij betreft niets extra’s toe. Het metaforische gebruik van dit beeld is na één keer duidelijk en verwordt nadien snel tot een inhoudsloos cliché, kunstje of opvulling. Waarom niet per hoofdstuk een ander werk van Klee gebruikt?

Waarom Klees koorddanser níet en de Brent Spar wél in kleur op de omslag staat, is mij evenmin duidelijk. Maar een kniesoor die daarop let. Aanschaffen, toch maar.

Communicatie en ethiek

Organisaties en hun publieke verantwoordelijkheid

Redactie: Rob van Es

Hilde Ham

Uniek & Anders Bedrijfstrainingen