Het levensverhaal van de Moldau.

Een jeugdherinnering.

Toen ik acht jaar was, woonde ik in het dorpje Oldehove in de provincie Groningen. Hier werd eens per maand op zaterdagmiddag in het dorpshuis een hobbyclub georganiseerd. Deze was toegankelijk voor alle kinderen uit het dorp. Mevrouw Meyer – inmiddels overleden – was de drijvende kracht achter deze middagen. Zij bedacht altijd prachtige thema’s en opdrachten. Nu eens stond de zaterdag in het teken van milieu, dan weer had ze een spannend of literair boek gekozen. Soms gingen wij de natuur in, een andere keer maakten we beelden van klei of afvalmateriaal. Op een van die zaterdagen verraste zij ons met de Moldau. Deze middag staat nog als de dag van gisteren in mijn geheugen gegrift. Zo mooi vond ik die. We waren met een groepje van ongeveer tien kinderen: het juiste aantal weet ik niet meer. De altijd rokende mevrouw Meyer had een oude platenspeler meegenomen met een grote, zwarte elpee. Verder had zij haar stationcar volgeladen met verf, penselen, lege wekflessen en grote vellen papier. Toen alles op de plaats van bestemming was uitgestald, legde ze ons kort uit wat de bedoeling was. Zij draaide eerst mooie muziek waarnaar we goed moesten luisteren.

Volgens haar oefende muziek bewust en onbewust invloed op ons uit. De muziek ging iets met ons doen. Deze beïnvloeding was volgens haar prettig, maar dit hoefde natuurlijk niet altijd zo te zijn. Dat hing helemaal van de persoonlijke situatie, het moment, de muzieksoort, de stemming en bovenal smaak, voorkeur, milieu, karakter, beroep en gehoor af. Zo hield de één van marsmuziek en een ander van dans of klassieke muziek. Sommigen gaven aan liever te zingen. Weer anderen bespeelden een muziekinstrument.

Nadat ze de elpee had afgespeeld, vertelde zij een verhaal over de betekenis en achtergrond van de muziek. Tot slot mochten we na dit alles zelf een onderdeel uit dit muziekverhaal op papier zetten. Wij waren vrij om te kiezen wat we wilden schilderen. Wij mochten het woud, de rivier, een bruiloft, een dorp of stad uitbeelden op papier.

Het werd voor mij een middag om nooit te vergeten. Als ik mijn ogen dichtdoe, hoor ik nu na al die jaren de muziek in mijn oren klinken. Ik kan sommige delen mee neuriën. Ik kan me de ruimte in het dorpshuis voor de geest halen. Als ik nog wat dieper graaf, weet ik mij te herinneren dat ik een donker bos heb geschilderd. Mevrouw Meyer wist me te raken met haar klassieke muziek en beeldende expressie. Met een glimlach om mijn mond memoreer ik altijd graag dit muzikale, uitbeeldende moment in mijn jonge jeugdjaren.

De Moldau

De Moldau is één van de zes symfonische gedichten uit de cyclus Má Vlast (Mijn Vaderland).

Má Vlast

I Vyšehrad, naar de gelijknamige burcht van Boheemse vorsten in Praag met de zanger Luimir die bij een harp zingt.

II Vltava, de rivier Moldau.

III Šárka, een Boheemse amazone die bedrogen is in de liefde. Ze zint op
eeuwige wraak en bindt zichzelf vast aan een boom. Een moedige ridder die haar wil bevrijden wordt echter gedood.

IV Uit de Boheemse wouden en beemden, een landelijk dansfeest.

V Tábor, een burcht als strijdtoneel.

VI Blaník, een gebergte waar herders leven.

De componist van dit werk is Bedřich Smetana. Hij is in 1824 in Tsjechië geboren. Hij over­lijdt doof en geestesziek op zestigjarige leeftijd in 1884. Als zoon van een bierbrouwer speelt hij op vijfjarige leeftijd uren achter elkaar op een kinderviooltje. Iets later in de tijd wordt de piano toegevoegd aan de viool. Hij ontdekt al vrij snel dat de piano een belangrijk hulpmiddel is in het vinden van eigen muziekjes. Als kind speelt Bedřich naast het volgen van een gym­nasiumopleiding op jonge leeftijd in diverse salons. Hij studeert verder theorie en piano aan de muziekschool van Proksch te Praag. Het levendige, Praagse muziekmilieu veroorzaakte een stagnatie in zijn studie aan de Praagse universiteit die uiteindelijk onvoltooid is gebleven.

In 1848 sticht hij een eigen muziekschool, die hij tot 1856 leidt. Daarna verblijft hij vijf jaar in Zweden waar hij actief is als dirigent, pianist, componist en schrijver over muziek.

Bedřich Smetana

Muzikaal gezien staat Bohemen altijd centraal in het werk van Smetana. Hij roemt het Boheemse volk, het woud, de schoonheid van het landschap, de onvergankelijkheid van de legende. Bij en door Bedřich herleeft de muzikale folklore met zijn trieste melancholie, de uitbundige opgewektheid, het ingetogen klaaglied en de wervelende volksdans.

De rivier

De Moldau, in het Tsjechisch Vltava, ontstaat uit twee bronnen in de schaduwen van het Boheemse woud. De ene bron is warm, licht en dartel, de andere koel, zwaar en rustig. De twee stroompjes die voortvloeien uit deze bronnen vormen een snel stromende beek. Deze wordt op haar beurt een geweldige, volwassen rivier.

Metaforisch heeft de Moldau in deze fase de stadia van baby, peuter- en kleutertijd en puberteit doorlopen. De volwassen rivier vervolgt haar levensloop. Zij gaat door dichte bossen met ruisende bomen, waarin vrolijk hoorn- en jachtgeschal van waldhoorns klinkt. Ze loopt langs groene, grazige weiden en levendige, pittoreske dorpen. Koeien loeien in de weiden. Uit een van de huizen in een dorpje klinkt volop feestmuziek en er wordt gedanst. Een bruiloft vormt de aanleiding van dit feestgedruis.

Bij nacht en ontij vervolgt de Moldau haar weg. Tijdens de nachtelijke uren zijn uilen te horen. Het golvende water weerspiegelt burchten en wallen uit de middeleeuwse riddertijd. Het water baant zich middels woeste watervallen een weg door rotsen. Hier en daar zijn momenten van verstilling. De rivier komt enigszins tot rust in de Tsjechische hoofdstad Praag. Deze stad met tientallen paleizen, kerken, bruggen en de beroemde Karlov Most, de Karelsbrug, is nog altijd zeer indrukwekkend.

Zoals componisten muziek met rivieren en levensloop verbinden, doen dichters en tekstschrij­vers dit ook. De inmiddels overleden zanger, cabaretier, componist en schilder Bram Vermeulen (1946-2004) schreef het liefst in de natuur om tot rust te komen. Daarom gaan zijn teksten vaak over wolken en zon, wind en water, bergen en bomen, over stenen en rivieren en minder over mensen en situaties.

Gedicht

ik heb een steen verlegd, in een rivier op aarde

het water gaat er anders dan voorheen

de stroom van een rivier hou je niet tegen

het water vindt er altijd wel een weg omheen

misschien eens gevuld door sneeuw en regen

neemt de rivier mijn kiezel met zich mee

om hem glad en rond gesleten

te laten rusten in de luwte van de zee

ik leverde bewijs van mijn bestaan

ik weet dat ik nooit zal zijn vergeten

omdat door het verleggen van de steen

de stroom nooit meer dezelfde weg zal gaan

[Tekst: Bram Vermeulen]

De Moldau kabbelt voort en het leven gaat door met hoogte- en dieptepunten, voor- en tegenspoed, vreugde en verdriet. Stenen in rivieren worden nog telkens verlegd…

Hilde Ham is humanisticus en kunsthistoricus. Ze werkt als adviseur/trainer/coach vanuit haar eigen bedrijf www.uniekenanders.nl . Verder doet zij onderzoek naar de betekenis van het kwaliteitsinstrument IOF (Intercollegiaal Overleg Fysiotherapeuten). hildeham@uniekenanders.nl